Çocuğunuz son zamanlarda okula gitmek istemiyor, etrafına karşı saldırgan davranıyor, arkadaşlarıyla birlikte olmak istemiyor ya da geceleri uyuyamıyorsa akran zorbalığına maruz kalıyor olabilir. Peki akran zorbalığı nedir, belirtileri nelerdir, akran zorbalığıyla nasıl baş edilebilir? Çocuk ve ergen yaş gruplarında sıkça görülen akran zorbalığı konusunun detaylarını 5 soruda sizin için ele aldık.
Hangi davranışlar zorbalık kabul edilir?
Akran zorbalığı, bir ya da birkaç çocuk ya da ergenin, kendi yaş grubundaki diğer kişi veya kişilere karşı olan her türlü saldırgan davranışını ifade eder. Olumsuz bir eylemin zorbalık kabul edilebilmesi için; bu eylemin sürekli olması, kasıtlı ve zarar verme amacıyla yapılıyor olması, zorba ve mağdur arasında güç eşitsizliğinin olması, mağdurun eylem karşısında kendini bedensel ya da psikolojik olarak çaresiz hissetmesi gerekir.
Zorbalık çeşitleri nelerdir?
- Fiziksel Zorbalık: Zorbanın, mağdura fiziksel temas yoluyla zarar verdiği ve mağdurun canını yaktığı durumlardır. Vurma, tekme atma, itme, düşürme, saçını çekme, ısırma, tükürme gibi fiziksel şiddet içeren davranışlar fiziksel zorbalık kapsamına girer. Ayrıca zorbanın mağdurun eşyalarına ya da parasına el koyma, zarar verme veya izinsiz alması gibi davranışları da fiziksel zorbalık içinde yer alır.
- Sözel Zorbalık: Zorbanın, mağdura sözlü olarak sataştığı durumlardır. Fiziksel özelliklerle, dış görünüşle veya giyim kuşam ile dalga geçme, küfür ve hakaret içerikli konuşma, herkesin içinde küçük düşürücü sözler söyleme, aşağılama, alay etme, kızdırma, korkutma, mağdurun kendisine veya ailesine hakaret etme, küçük düşürücü lakaplar takma, tehdit etme veya şantajda bulunma gibi davranışların tümünü kapsar.
- Psikolojik/Duygusal Zorbalık: Zorbanın, mağdurun sosyal konumuna, ilişkilerine ve ait olma duygusuna zarar verme yoluyla gerçekleştirdiği ve onun sosyal ortamlardan izole olmasına neden olabilecek tüm davranışlarını kapsar. Mağdur hakkında gerçekdışı olumsuz dedikodu çıkarma, mağduru küçük düşürme, herkesin içinde utandıracak söylemlerde bulunma, görmezden gelme, sosyal ortamlardan dışlayarak yalnız bırakma, diğerlerini ona karşı kışkırtma, onunla konuşmama gibi tüm davranışlar psikolojik/duygusal zorbalık içinde yer alır.
- Cinsel Zorbalık: Zorbanın, mağdura cinsel içerikli küfretmesi, sözlü veya fiziksel yolla cinsel tacizde bulunması veya buna teşebbüs etmesi, giysilerini isteği dışında çıkartması gibi davranışlar cinsel zorbalık kapsamına girer.
- Siber Zorbalık: Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle oldukça yaygınlaşan bir zorbalık türü olan siber zorbalık, zorbanın teknolojik aletleri kullanarak zorbalık davranışlarında bulunmasını ifade eder. Bir kişinin sosyal medya hesaplarını ele geçirme, sosyal medya üzerinden tehdit mesajları atma, mağduru sahte hesaplarla rahatsız etme, paylaşımlarının altına olumsuz ve genellikle hakaret içerikli yorum yapma, kişinin izni dışında uygunsuz fotoğraflarını çekip sosyal medyada yayınlama gibi davranışlar siber zorbalık kapsamında yer alır.
Akran zorbalığının nedenleri nelerdir?
Akran zorbalığında bulunan çocuk ya da ergenler genellikle; kendine güveni olmayan, kendini koruyamayan, pasif, boyun eğici, utangaç, içine kapanık, çok arkadaşı olmayan ve aşırı koruyucu ailelerin çocuklarını seçer ve mağdur ederler.
Bir çocuk ya da ergenin akran zorbalığı göstermesinin birçok nedeni olabilir. Bireyin genellikle normal yaşantısında karşılaştığı ve farkında olmadan normalmiş gibi benimsediği durumlar başlıca nedenlerdendir. Akran zorbalığının nedenleri şöyle sıralanabilir:
- Bireyin empati kurma yeteneğinin gelişmemiş olması
- Ailesi tarafından yeterince sevgi görememiş olması
- Kendini ailesine kanıtlama ve gösterme isteği
- Kendini sevmiyor olması ve özgüveninin olmaması
- Saldırgan ve dürtüsel yapıya sahip olması
- Sosyal becerilerde ve ilişki kurma biçimlerinde yetersiz olması
- Coşku, öfke gibi kuvvetli duygularını yönetememesi
- Daha önce reddedilme duygusu yaşamış olması
- Karşıdaki kişinin davranışında genelde kötü niyet araması
- Erkeklerin fiziksel güçlerinden kuvvet alması
- Kral çocuk olarak tabir edilen bireyin aile içinde her istediğinin yapılması
- İstediğini yaptırmak için karşısındaki bireye şiddet uygulaması
- Bireyin akranları içinde popüler olmak istemesi
- Sosyal medyanın olumsuz etkilerinden etkilenmiş olması
- Farklı olan şeyleri kabullenemiyor olması
- Yaşadığı kötü şeylerin acısını başkasından çıkarmak istemesi
- Aile içerisinde fiziksel şiddet yaşanıyor olması
- Kıskançlık ve rekabet etme isteği
Bir kişinin zorbalığa uğradığı nasıl anlaşılır?
Öncelikle mağdur çocuk uğradığı zorbalık karşısında kendisini; yalnız, çaresiz, korkmuş, haksızlığa uğramış, ezilmiş, dışlanmış, değersiz, kızgın, öfkeli, üzgün, bıkkın, yorgun, kafası karışmış, engellenmiş, güvensiz, depresif, kaygılı, incinmiş, utanmış, yaralanmış, gergin veya aşağılanmış hisseder.
Zorbalığa uğrayan mağdur çocuk, içinde bulunduğu durumu kabullenmede ya da zorbalık olup olmadığını anlama konusunda sıkıntılar yaşayabilir. Bu sebeple anne ve babası tarafından çocuğun dikkatlice gözlemlenmesi ve hareketlerindeki değişikliklerin incelenmesi gerekir. Peki zorbalığa uğrayan çocuğun davranışları nasıldır?
- Özgüvenini kaybeder
- Kendini değersiz görür
- Benlik algısı düşer
- İnsanlara güvenmez
- İnsanları sevmez
- Şiddet, öfke ve intikama yönelir
- Uyku ve yeme bozuklukları yaşar
- Kendi içine kapanır
- Depresyon ve intihara eğilim gösterir
- Fiziksel ve duygusal gelişimde gecikme yaşar
- Evden çıkmak istemez
- Okula gitmek istemez
- Okulda başarı gösteremez
- Aile bireylerine karşı saldırgan tutum sergiler
- Kekemelik yaşar
- Karın ağrısı ve baş ağrısı yaşar
- Vücudunda sebebini açıklayamadığı morluklar görülür
- Geceleri uyuyamaz ve sık sık uyanır
- Eşyalara zarar vermek ister
- Arkadaşlarıyla vakit geçirmek istemez
- Geceleri yatağını ıslatır
- Harçlığını sürekli kaybettiğini söyler
- Okul eşyalarında eksiklikler görülür
- Okul kıyafetlerinde veya çantasında yırtılmalar meydana gelir
Bu belirtilerden bir ya da birkaçı çocukta görüldüğünde, çocuğun akran zorbalığına uğradığı konusunda şüphelenmek ve çok iyi gözlem yaparak bu durumdan emin olmak gerekir. Eğer çocuk gerçekten zorbalığa uğruyorsa, anne ve babasına çok fazla iş düşer.
Çocuğu akran zorbalığına uğrayan anne ve babalar neler yapmalı?
Akran zorbalığına uğrayan çocuk, yaşadığı bu olumsuz durumu genellikle bir yetişkine anlatmaya çekinir. Bunun sebebi; yetişkinin kendisine inanmayacağı inancı veya şikayet ettiği anlaşılırsa daha sert zorbalıklara maruz kalacağı korkusu vb. olabilir. Bu nedenle sessiz kalıp zorbalığa boyun eğmeyi tercih edebilir ancak bu kez de işler içinden çıkılmaz bir hal alır. Çocuğun sürekli olarak zorbalığa maruz kalmaya devam etmesi ise aile ve sosyal ilişkilerini, okul yaşantısını olumsuz etkiler. Anne ve baba olarak bu durumu erkenden farkına varıp önlem almanız gerekir. Peki çocuğunuz akran zorbalığına uğruyorsa ne yapmalısınız?
- Çocuğunuzun ruh sağlığının zarar görmemesi için bir uzmandan psikolojik destek almayı düşünün.
- Fazla korumacı olmanız, çocuğunuzun kendini korumayı öğrenememesine ve bu sebeple diğer çocuklar tarafından alaycı sözlerle duygusal şekilde yıpratılmasına sebep olabilir. Bu nedenle onu korurken güvenini zedeleyecek aşırılıklardan kaçının.
- Çocuğunuzu, özgüvenini geliştirecek etkinliklere dahil edin.
- Ufak sorumluluklar verin ve evde alınacak kararlarda onun da fikrini alın.
- Arkadaş edinebilmesini sağlayın.
- Akranları tarafından zorbalığa uğradığını söyleyen çocuğunuzu dikkate alın.
- Çocuğunuzla empati kurun ve onun neler yaşadığını anlamaya çalışın.
- Bireylerdeki farklılıkları normal kabul edebilmeyi ve tolerans gösterebilmeyi çocuğunuza öğretin.
- Bu süreçte her an onun yanında olduğunuzu ona hissettirin.
- Çocuğunuzu suçlamayın ve yargılamayın.
- Yaşadığı her türlü olumsuz durumu size anlatabilmesi adına onun güvenini kazanın.
- Gördüğü zorbalığa katlanmak zorunda olmadığını anlatın.
- Evde huzurlu bir ortam yaratmaya çalışın.
- Çocuğunuza yeterli sevgi ve ilgiyi gösterin.
- Onunla sürekli iletişim halinde olun ve onu gözlemleyin.
