Okul, çocuk gelişimindeki en önemli adımlardan biridir. Okula başlamasıyla birlikte dış dünyaya açılan çocuk, aynı zamanda yeni bir sosyal çevreye girmiş ve birey olarak toplumda yer almaya başlamış olur. Yeni katıldığı bu sosyal çevre, çocuk için heyecan verici ancak bir o kadar da karmaşıktır. Bazı çocuklar bu sürece hemen uyum sağlarken, bazıları ise yaşadıkları çeşitli kaygılar sebebiyle uyum sağlamada güçlük yaşayabilir. Peki anne ve baba olarak bu kaygılarla nasıl baş edilebilir? Okula başlayan çocukların yaşadıkları okul korkusu ve buna sebep olan kaygılarla başa çıkmanın yollarını sizin için ele aldık.
Okul, çocuğun hayatında ne gibi değişikliklere sebep olur?
Okul sürecinin başlamasıyla birlikte çocukta kişiliğini kazanmaya yönelik çabalar artar. O güne kadar vaktinin çoğunu evde geçiren ve sadece ailesinin farkında olan çocuk, artık dünyada başkalarının da olduğu bilincine varır. Hayatına yeni giren sınıf arkadaşları, sınıf öğretmeni, diğer sınıflardaki çocuklar, diğer sınıfların öğretmenleri, arkadaşlarının anne, baba ve kardeşleri sayesinde çocuk ilk sosyal ortamına girmiş bulunur. Girdiği bu ortamda başkalarını etkilemeye ve başkalarından da etkilenmeye başlar. Özellikle de çocuğunun o güne kadarki gelişimini dikkatlice izlemiş olan anne ve babalar çocuktaki bu değişimi hemen fark eder.
Okul korkusuna sebep olan kaygılar nelerdir?
Okul hayatı başlayan çocuklar, aile ve ev ortamının dışında yeni bir ortama girmiş olur. Bazı çocuklar okula uyum sürecinde herhangi bir sorun yaşamazken, bazıları ise uyum sağlamada zorluk yaşayabilir. Okula uyum sağlamada zorlanan çocuklarda görülen en temel problem ise okul korkusudur. Okul korkusu; okula uyum sağlamada zorluk çeken çocuklarda korku, aşırı öfke ve bir neden olmaksızın kendini iyi hissetmemeyle ilgili şikayetlerle ortaya çıkan, çocuğun okula gitme konusunda isteksiz görünmesi durumudur. Temelde okul korkusu, çocuğun okula giderken anne ve babasından ayrılmaya karşı verdiği bir çeşit ayrılma endişesi reaksiyonu olarak düşünülebilir. Peki çocuklarda okul korkusuna sebep olan kaygıların temelinde hangi düşünceler yatar?
- Anne-babasından ve alıştığı ortamdan ayrı kalacağı düşüncesi
- Okul içerisinde kaybolma veya okulda unutulma endişesi
- Kuralları anlama ve uygulamada zorluk çekeceği düşüncesi
- Kalabalık sınıf ortamında fark edilememe endişesi
- Ders süresinin fazla uzun olacağı düşüncesi
- Derslerde başarısız olacağı endişesi
- Yemek, tuvalet vs. gibi kendi ihtiyaçlarını karşılayamayacağı endişesi
Çocuk, okula karşı tepkisini nasıl ortaya koyar?
Okula uyum sağlamada problem yaşayan çocuk, okula olan isteksizliğini genelde bedensel yakınmalar dile getirmeye ve bu şekilde anne ve babasını, kendisini evde tutmaları konusunda ikna etmeye çalışır. Böylece çocuk, sözel olarak ifade edemediği duygularını bedensel olarak dışarı vurmuş olur. Duyguların sözle ifade edilemediği dönemlerde yaşanan kaygılar, bu şekildeki bedensel tepkilerle ortaya konur.
Okula gitmek istemeyen çocuklarda; tepkili davranışlar, karın ağrıları, mide bulantıları, baş ağrıları, uyku ve iştah bozuklukları görülmesi normaldir. Bu dönemde çocuklarda ateş, halsizlik, bitkinlik, iştahsızlık ve acı çekme gibi belirtiler ortaya çıkabildiğinden, bu belirtilerin sadece tepkilerin dışavurumu mu yoksa gerçek bir hastalık belirtisi mi olup olmadığını anlamak oldukça önemlidir. Aslında okul korkusu yaşayan çocukların bu bedensel şikayetleri, genellikle sabahları uyanır uyanmaz görülür ve okula gitmemelerine karar verilir verilmez de kendiliğinden kaybolur. Ancak yine de bu belirtilerin bir hastalık belirtisi olabileceği gerçeğinin de göz ardı edilmemesi gerekir.
Okul kaygısını tetikleyen etkenler neler olabilir?
Okula uyum güçlüğü yaşayan çocuğun okula karşı verdiği tepkilerin arkasında çeşitli etkenler yer alabilir. Çocuğun gösterdiği bu tepkiler, içinde bulunduğu yaş dönemine ait özelliklerden kaynaklanabileceği gibi, çocuğun ailesi tarafından izlenen tutum ve davranışlarla da besleniyor olabilir.
Çocuğun anneye ve babaya aşırı bağlılığı, aşırı koruyucu bir aile ortamı, çocuğun hayatında yaşanan önemli değişiklikler, aileye yeni katılan bir kardeş, aile ortamında yaşanan sıkıntılar, anne ya da babanın bir rahatsızlık yaşıyor olması, evde yangın çıkması, yeni yaşanmış bir hırsızlık olayı vb. durumlar da çocuğun evden uzaklaşmasını zorlaştırabilir.
Çocuğunuzun okul korkusunu atlatması için neler yapabilirsiniz?
Öncelikle okula başlayan çocuğunuzun zihinsel, sosyal ve duygusal yönden hazır olduğundan emin olmanız gerekir. Okula başlamadan önce çocuğunuza okulla ilgili gerçekçi bilgiler vermeniz ve okulu gezdirmeniz önemlidir. Okulun ilk günü çocuğun okula sizin tarafınızdan getirilmesinin güven duygusunu desteklediğini de unutmayın. Ancak sizin rahatlatıcı tavırlarınıza karşı çocuğunuz yine de okula uyum güçlüğü yaşarsa, bu durumu doğal karşılamanız ve abartılı tepki ve çözüm arayışlarına girmemeniz gerekir. Öncelikle şu çözüm yollarını deneyebilirsiniz:
- Sabahları çocuğunuzla vedalaşmayı uzun sürdürmeyin.
- Ona, o okuldayken gününüzün nasıl geçeceğini anlatın.
- Okul çıkışında onu tam zamanında alacağınızı ya da servise binecekse evde mutlaka onu karşılayacak birinin olduğunu açıklayın.
- Eve geldiğinde okulda yaşadıklarıyla ilgili çocuğunuzla konuşun.
- Çocuğunuza her zamankinden daha yakın olun.
- Okula gitmemek için bahane yaratırsa onu yadırgamadan dinleyin, kaygılarını paylaşın ve anlayışlı olun.
- Bu dönemde çocuğu etkileyecek başka olumsuzluklardan veya büyük değişikliklerden onu uzak tutmaya çalışın.
- Çocuğunuzu mutlu edecek ve onurlandıracak ödüllerle teşvik etmeyi deneyin.
- Güven verin ve kaygılarını unutması için onu rahatlatın.
- Sakin kalmaya çalışın ve sizin kaygılarınızdan çocuğunuzun da etkilenmesine izin vermeyin.
- Çok önemli bir durum olmadıkça her gün mutlaka okula gitmesini sağlayın.
- Çocuğunuzun okula gitmeme isteğinin altındaki gerçek sebebi bulmaya ve ona yönelik çözümler üretmeye çalışın.
- Çocuğunuzun sınıf arkadaşlarıyla uyumu ve öğretmeniyle ilişkilerini zaman zaman sorarak anlamaya çalışın.
- Veli-öğretmen iş birliğinin önemine inanın.
- Okulun başlamasından kısa bir süre sonra kendinizi yavaşça geri çekmesinin, çocuğunuzun okula ait olma hissini zamanla artıracağını ve endişelerini azaltacağını bilin.
- Çocuğunuzun evde sahip olduğu ve kendiyle özdeşleştirdiği küçük bir nesneyi okula götürmesine izin verin.
- Okul korkusu, çocuğunuzun okul içinde maruz kaldığı herhangi bir kötü davranış ya da deneyimden kaynaklanıyorsa bu konuda bir çözüm bulmaya çalışın.
- Çocuğunuza, korkularının üstesinden gelmeyi öğretin.
- Okula gitmeyip evde kalmayı cazip hale getirmeyin, eğer çocuğunuzun bir okul günü evde kalması gerekiyorsa, o gününü kitap okuyarak ya da ders çalışarak geçirmesini sağlayın.
